Obwarzanek po żydowsku

Przeciętnemu obserwatorowi może wydawać się, że kultura żydowska niewiele wniosła do kultury europejskiej. Jednak nie należy zapominać, że chrześcijaństwo wyrosło z judaizmu, a przedstawiciele tych religii żyli obok siebie setki lat. Razem z pochodzącą z Drezna Amią postanowiliśmy zastanowić się nad tym tematem w sposób niestandardowy, poprzez czynne uczestnictwo w Festiwalu Kultury Żydowskiej w Krakowie. Podczas którego rozmawialiśmy z organizatorami oraz mieszkańcami Krakowa.

Wszyscy wiedzą, że mieszkańcy Bliskiego Wschodu lubią biesiadować. Z tego powodu, również Żydzi stworzyli niepowtarzalną tradycję kulinarną, która razem z diasporą przeniknęła do innych części świata. Jednym z najbardziej znanych przykładów jest chałka, bardzo popularna w polskich piekarniach. Jednak niewiele osób zdaje sobie sprawę, iż bardziej rozpoznawalny krakowski „obwarzanek” czy berliński „bajgel” również pochodzi z tego kręgu kulturowego. Podobnym przykładem jest popularny na całym świecie donut, który powszechnie kojarzy się z amerykańskimi filmami policyjnymi, jednak jak często powtarza się na Kazimierzu „te pączki pochodzą właśnie stąd”. Podobnie jest z wiedeńskim strudlem, potrawa ta także pochodzi z kultury żydowskiej, mimo tego, że mało kto zdaje sobie z tego sprawę.

Dziedzictwo architektoniczne krakowskiego Kazimierza

Pozostając przy krakowskim „obwarzanku” warto zaznaczyć, że na samym krakowskim Kazimierzu wiele obiektów użyteczności publicznej, takich jak muzeum etnograficzne czy klinika przy ulicy Skawińskiej mają swój żydowski rodowód. Dzisiejsze muzeum etnograficzne służyło dawnemu miastu Kazimierz jako ratusz, następnie po wchłonięciu przez Kraków  zostało zamienione na szkołę przemysłowo- handlowa, a później przejęte przez gminę żydowską w celu ulokowania szkoły powszechnej. Szpital natomiast już w połowie XIX wieku został wybudowany z inicjatywy żydowskiego lekarza prof. Józefa Oettingera. Obecnie w tym budynku mieści się oddział Kliniczny Kliniki Alergii i Immunologii Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie.

Ale to nie wszystko, przecież każda kamienica na Kazimierzu ma swoją żydowską historię!

Poseł z Krakowa

Na przełomie XIX i XX wieku w jednej z podobnych pobliskich kamienic przy ulicy Bogusławskiego 5 mieszkał dr Ozajasz Thon. Był to rabin Synagogi Postępowej w Krakowie, a zarazem poseł do parlamentu II Rzeczypospolitej. Przyczynił się on do uznania Żydów jako mniejszości narodowej, a nie tylko wyznaniowej. Był jednym z współautorów zbioru artykułów „Pomiędzy Syjonem a Polską”, w którym zostało ukazane dziedzictwo kulturowe Żydów polskich na przestrzeni wieków.

To dzieło literackie to kolejny dowód na asymilację tych dwóch odrębnych kultur.

Kultura wyznania mojżeszowego w dzisiejszych czasach.

Jednak kultura żydowska to nie tylko pozostałości architektury, dzieła literatury czy nawiązania kulinarne. To także wiele niezwykłych kawiarni, restauracji, muzeów, placów. To one nie pozwalają zapomnieć języka jidysz, tak ważnego dla tutejszej kultury żydowskiej, a stworzonego właśnie w diasporze europejskiej.

Kultura ta przeżywa obecnie swój renesans. W dużej mierze dzięki zauważeniu jej także przez wielu reżyserów. W wielu takich filmach przysłowiowy „żyd-skąpiec” zaczyna nabierać innego znaczenia. Staje się równym obywatelem, który tak jak inni często przeżywa lepsze i gorsze chwile. Filmem ukazującym ten wątek jest „1945” (reżyser Ferenc Török). W tym dziele kinematografii mieszkańcy obawiają się chęci odzyskania przez Żydów majątku należącego do ich dawnych przodków, co prowadzi do ujawnienia skrywanych przez lata wyrzutów sumienia.

Żyd z tatuażem

Na zakończenie warto ukazać także wymianę kulturową w przeciwną stronę. Wielu Żydów mieszkających w Polsce, także tych należących do Jewish Community Centre (JCC), świętuje Boże Narodzenie: przystraja choinkę i spożywa wigilijną kolację. Traktują to jako bardzo rodzinną i miłą tradycję.

Warto także w tym miejscu przedstawić aspekt tatuaży, jako przenikania kultury europejskiej do żydowskiej. Temat ten jest dość kontrowersyjny ponieważ ortodoksyjni wyznawcy judaizmu uznają taki zabieg jako zbeszczeszczanie ciała stworzonego przez Jahwe, natomiast inni żydzi praktykują ten zwyczaj usprawiedliwiając się brakiem zakazu w Torze.

To przykład różnicy pomiędzy ortodoksyjnymi wyznawcami a liberalnymi.

Na koniec warto zaznaczyć, że Europa przez stulecia była wieloreligijną (mimo licznych perturbacji). W końcu nauczyliśmy się dbać o naszą tradycję i dziedzictwo. Festiwal Kultury Żydowskiej w Krakowie oraz w innych miastach Polski bardzo dobrze wpisuje się w ten trend. To napawa nadzieją na przekazywanie następnym pokoleniom dziedzictwa wielonarodowej Rzeczpospolitej.